Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) jest krótkoterminową terapią samopomocy wywodzącą się z nurtu poznawczo – behawioralnego. Twórcą metody jest Maxie C. Maultsby. Sam model terapii jest powiązany z ABC Aarona Becka oraz ABCDE Alberta Ellisa, które to opierają się na pomocy pacjentom w wyjściu z błędnego koła wywołanego przez irracjonalne interpretacje faktów prowadzące ich do niepożądanych konsekwencji. Zasadnicze założenie Racjonalnej Terapii Zachowania (RTZ) wywodzi się z filozofii stoickiej i wskazuje, że ludzie nie są niepokojeni przez rzeczy, ale przez własne spojrzenie na nie. Fakty nie są dobre ani złe, ale myślenie na ich temat wzbudza określone emocje. Oznacza to, że emocje są całkowicie zależne od tego, co dana osoba myśli na dany temat.
Racjonalna Terapia Zachowania kładzie w dużym stopniu nacisk na mechanizmy wspólne dla różnych problemów i zaburzeń oraz na tym co jest istotne dla danej osoby w chwili obecnej.
Racjonalna Terapia Zachowania – ZAŁOŻENIA
Racjonalna Terapia Zachowania wychodzi z założenia, iż szczególnie ważne jest nauczenie pacjentów, jak samodzielnie mogą pracować nad poprawą swojego samopoczucia. Jej zasadniczym celem jest aktywna nauka pacjentów, jak usuwać własne zaburzenia. Maultsby uważał, że jego metoda jest „względnie oryginalna” a to co w niej jest innowacyjne, to przede wszystkim konkretne autoterapeutyczne techniki samopomocy. Terapeuta analizuje z klientem przekonania i prowadzi go w procesie przełamywania utrwalonych schematów prowadzących do automatycznych, dysfunkcjonalnych reakcji emocjonalnych i behawioralnych. Klient w celu pozbycia się niepożądanych emocji i myśli oraz zmiany destrukcyjnych przekonań uczy się jak je zamienić na racjonalne i prozdrowotne odpowiedniki. Przedmiotem pracy są np. negatywne myśli na własny temat, generalizacje, obniżone poczucie własnej wartości, reakcje lękowe czy depresyjne.
Kluczowa w procesie terapii jest jej „racjonalność”. Dla wielu osób oznacza ono logikę i fakty odseparowane od uczuć i emocji. W Racjonalnej Terapii Zachowania racjonalne myślenie utożsamiane jest ze zdrowym myśleniem, czyli takim, które służy danej osobie oraz buduje w niej motywacje do działania i uruchamia procesy pozwalające na samodzielne funkcjonowanie. W takim kontekście np. wiara, duchowość czy miłość są racjonalne. Racjonalne mogą być również wszelkie emocje przeżywane przez daną osobę.
Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) – ZALETY METODY
- Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) wykracza poza psychoterapię. Jej uniwersalność związana z pracą nad własnymi emocjami i zachowaniem pozwala na wykorzystanie jej w celach profilaktycznych i rozwojowych. Świetnie sprawdza się w pracy z osobami psychicznie zdrowymi poszukującymi lepszych sposobów na radzenie sobie np. z emocjami i stresem.
- Wszechstronność – Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) nadaje się do pracy z problemami emocjonalnymi, poznawczymi, behawioralnymi, społecznymi oraz problemami w sferze duchowej/religijnej/egzystencjalnej. Wszechstronność tej metody nie oznacza, że za jej pomocą można rozwiązać wszystkie problemy ale to, że ze bólem emocjonalnym można pracować podobnymi metodami niezależnie od tego, na jakim tle on powstał.
- Krótkoterminowość przy jednoczesnym uzyskiwaniu długoterminowych efektów – jest to szczególnie ważna cecha tej metody. Dzięki nabyciu umiejętności rozpoznawania u siebie negatywnych schematów myślowych klienci po krótkim czasie sami dokonują u siebie autodiagnozy i procesu zmiany destrukcyjnych przekonań. Klient pracuje zarówno podczas sesji terapeutycznej jak i poza nią. W ten sposób bardzo szybko pojawiają się pozytywne efekty terapii.
- Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) skupia się na rozwiązaniu problemu a nie jego łagodzeniu za pomocą leków (leki działają objawowo a nie przyczynowo). Przyjmuje się założenie, iż zdrowy, niebędący pod wpływem leków mózg jest najlepszą, najbezpieczniejszą i najskuteczniejszą pomocą terapeutyczną. Terapeuta skupia się wraz z klientem na problemie, którym są destrukcyjne myśli. Często klient w gorszej kondycji psychicznej szybciej wychodzi z problemu niż osoba o łagodnych objawach.
- Racjonalna Terapia Zachowania jest doskonałą metodą służącą profilaktyce rozwoju osobistego. Uczestnicy terapii uczą się jak samodzielnie radzić sobie z problemami, napięciem, stresem, lękiem czy obawami co prowadzi ich do jeszcze większej skuteczności działania.
- Jedną z kluczowych zalet Racjonalnej Terapii Zachowania jest jej względna ponadkulturowość. Terapeuta pracuje w oparciu o cele, hierarchię wartości czy religię swojego klienta. W procesie terapii poszukuje się tych aspektów wiary klienta, które dają mu siłę, pomagają rozwiązać kryzysy czy trudne sytuacje w życiu.
Racjonalna Terapia Zachowania – OGRANICZENIA
- Racjonalna Terapia Zachowania nadaje się do terapii zaburzeni problemów wyuczonych, czyli takich u podłoża których leżą procesy uczenia się. W przypadku kiedy problem wynika z uszkodzeń lub dysfunkcji mózgu RTZ może być tylko metodą pomocniczą.
- Zasadniczym ograniczeniem Racjonalnej Terapii Zachowania są czynniki związane ze zdolnością do krytycznego myślenia. Wymagane jest, aby klient potrafił rozumować abstrakcyjnie na poziomie umożliwiającym refleksję nad własnym sposobem myślenia. Tym samym metoda ta nie sprawdza się u dzieci przed okresem dojrzewania, osób niepełnosprawnych intelektualnie, z demencją itd. Kiedy mają miejsce takie przypadki zaleca się pracę z rodzicami lub opiekunami takich osób.
- Kluczowa z punktu terapii jest jej akceptacja przez klienta oraz jego zdolność do wchodzenia we współpracę z terapeutą. Istotnym elementem terapii są zadania domowe. Brak akceptacji procesu terapii przez klienta a tym samym niskie zaangażowanie w wykonywane zadania w sposób znaczny ograniczają jej efektywność.
- Metoda ta jest dedykowana osobom gotowym do intensywnej pracy nad sobą oraz którzy gotowi są do nawiązywania partnerskiej relacji w pracy z terapeutą oraz dla tych, którzy wierzą w pozytywną naturę ludzką.