Jak wychować dziecko? To proste, należy stosować się do zasad i praw zachowania. Analiza zachowania to nauka, która już od ponad 90 lat bada i daje wskazówki jak postępować, by eliminować niepożądane zachowanie i wzmacniać te, które powinny pojawiać się częściej.
Z wychowaniem jest tak, jak ze stosowaniem prawa grawitacji. Większość ludzi zna ogólne zasady i wie, że skacząc z wysokości zrobi sobie krzywdę, ale czy jest to wiedza wystarczająca by wysłać rakietę w kosmos czy zaprojektować samolot, który wzniesie się w powietrze?
W przypadku wiedzy dotyczącej praw zachowania jest podobnie. Większość ludzi zna pojęcie kar i nagród, ale czy będzie umiało wytresować kurczaka? Karen Pryor, wybitna behawiorystka, stwierdza wprost „Nie powinno się pozwalać na posiadanie (wychowywanie) dzieci ludziom, którzy przedtem nie tresowali kurczaków. Jeśli nie potrafisz nauczyć istoty, której nie da się do niczego przymusić, to w jaki sposób chcesz osiągnąć cele wychowawcze w przypadku dzieci?”
Wiedza i umiejętności związane z kształtowaniem zachowań nie jest jednorazowym rozwiązaniem pozwalającym na rozwiązanie pojedynczego problemu. Jest precyzyjnym, opartym na danych i faktach podejściem.
Jeśli pracujesz z dziećmi czy w ogóle z innymi ludźmi, to jesteś podmiotem praw zachowania. Jeśli ich nie rozumiesz, to jest wielce prawdopodobne, że hamujesz zachowania pożądane i wzmacniasz zachowanie niepożądane. Jeśli nie znasz podstaw praw rządzących zachowaniem nie będziesz wiedzieć jak wychować dziecko.
Jak wychować dziecko – Kilka zasad i praktycznych przykładów
Zachowanie jest funkcją jego konsekwencji – Najważniejsza kwestia związana z kształtowaniem zachowania oraz odpowiedzią na pytanie „Jak wychować dziecko?” dotyczy podstawowego prawa mówiącego, iż ZACHOWANIE JEST FUNKCJĄ JEGO KONSEKWENCJI. Oznacza to, iż w zależności od tego co pojawi się pod danym zachowaniu, to zwiększamy lub zmniejszamy prawdopodobieństwo jego pojawienia się w przyszłości. Jeśli chcesz by dane zachowanie pojawiało się w przyszłości to nagradzaj i chwal je. Jeśli nie chcesz to nie wzmacniaj go.
Karanie jest nieskuteczne – Wiele osób stosuje karę jako metodę wychowawczą. Ma ona znaczenie, ale tylko wtedy jeśli chcemy oduczyć dziecko danego zachowania i to pod warunkiem stosowania dodatkowych procedur. SAMO KARANIE JEST NIESKUTECZNE. Uczy jedynie, żeby unikać obiektu karającego (np. rodzic, wychowawca) a w przypadku jego braku, osoba wraca do niepożądanego zachowania. Przykładem może być obecność fotoradaru na ulicy. Osoby obawiające się mandatu nie będą przekraczać dozwolonej prędkości przed fotoradarem, przy czym najczęściej przyśpieszają zaraz za fotoradarem. KARANIE WYGASZA NIEPOŻĄDANE ZACHOWANIE, ALE NIE UCZY ZACHOWANIA POŻĄDANEGO.
Krzyczenie niczego nie uczy – Czasami rodzice czy wychowawcy chcą wpłynąć na zachowanie dziecka krzycząc na nie. Zazwyczaj długotrwały efekt jest taki sam, żaden. Krzyk nie jest formą uczenia czegokolwiek. Sama jego doniosłość może być bodźcem awersyjnym, ale jeśli z nic się z nim nie wiąże to nie ma on najmniejszego sensu. Dziecko szybko się przyzwyczaja, że nic się nie dzieje i robi swoje. Osoba stosująca tą strategię zaczyna zatem krzyczeć głośniej, ale efekt jest taki sam. Wniosek, jeśli chcesz czegoś nauczyć dziecko, to nie krzycz na nie, ale wyciągnij odpowiednie konsekwencje zgodnie z prawami zachowania.
„Proszę powiedzieć dziecku, żeby tak nie robiło” – czasami możemy spotkać się z taką informacją, by wytłumaczyć dziecku, że kiedyś tam źle postąpiło. Z punktu widzenia uczenia zachowań nie ma to najmniejszego sensu. Jeśli dziecku nie zostanie zwrócona uwaga natychmiast po jego zachowaniu, to lepiej nie zwracać jej wcale. Uwaga zwrócona po czasie jest dla niego całkowicie niezrozumiała i skojarzona z bieżącą sytuacją, nieadekwatną do treści uwagi.
Wzmocnienie musi mieć znaczenie dla osoby je otrzymującej – jeśli chcesz nagradzać dziecko rób to zgodnie z jego standardami. To co dla ciebie wydaje się nagrodą dla niego może być straszną karą. Wniosek: jeśli przyznana nagroda tak naprawdę jest karząca to ograniczasz zachowanie na którym ci zależy.
Nagradzaj tak często jak możesz – jeśli chcesz, by dane zachowanie stało się nawykowe nagradzaj je tak często jak tylko możesz. Zachowanie, które jest w repertuarze dziecka, ale nie jest nagradzane może zniknąć. Dopóki nie będzie to jego podstawowy wzorzec zachowania w danej sytuacji nagradzaj je często.