Fobia swoista związana jest z doświadczaniem silnego lęku w odniesieniu do określonego obiektu. Dana osoba odczuwa silny lęk przed konkretnym przedmiotem lub sytuacją, np. zwierzęciem, przebywaniem w zamkniętym pomieszczeniu, podróżą samolotem, itp. Sama eskpozycja na dany czynnik wywołuje silny lęk lub atak paniki. W przypadku fobii swoistej nie występują spontaniczne napady paniki ani lęk przed napadami paniki, jak np. w przypadku agorafobii. Nie ma też tutaj strachu przed upokorzeniem lub zażenowaniem jak w fobii społecznej. Lęk jest wywoływany wyłącznie przez ekspozycję na określony obiekt. Pojawiający się w fobii swoistej lęk i unikanie jest tak silne, że przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu. Nawet jeśli dana osoba zdaje sobie sprawę z braku racjonalności występującego lęku, to i tak on się pojawia.
Fobia swoista – występowanie
Fobia swoista dotyka blisko 10% populacji. Ze względu na to, że nie prowadzi do poważniejszych utrudnień, jedynie część osób decyduje się na podjęcie terapii. Fobia swoista występuje mniej więcej w równych proporcjach u mężczyzn i kobiet. W przypadku kobiet częściej pojawia się fobia przed zwierzętami, zaś w przypadku mężczyzn częściej pojawia się fobia przed chorobą. Fobia swoista to zazwyczaj nie przepracowane lęki dziecięce. Fobia swoista może pojawić się na skutek traumatycznego zdarzenia takiego jak wypadek czy choroba i jest efektem warunkowania. Fobia swoista może pojawić się również na skutek modelowania: dziecko obserwując zachowanie rodzica przejmuje wzorzec zachowania.
Fobia swoista – rodzaje
Do najczęstszych rodzajów fobii swoistej należą:
- Zoofobia (fobia przed zwierzętami) – związane są z lękiem przed pająkami, wężami, szczurami, nietoperzami, psami czy innymi zwierzętami. W przypadku tego rodzaju fobii najczęściej rozpoczynają się one w dzieciństwie. Jako fobie są diagnozowane wtedy, kiedy utrzymują się w dorosłości i utrudniają codzienne funkcjonowanie.
- Akrofobia (lęk wysokości) – osoba cierpiąca na akrofobię obawia się przebywania na wysokich piętrach, mostach czy wzniesieniach. Doświadcza wtedy zawrotów głowy i impulsu, żeby skoczyć.
- Fobia przed jeżdżeniem windą – związana jest z lękiem, że winda utknie między piętrami lub zerwie się i spadnie.
- Fobia samolotowa – związana jest z obawą, że samolot się rozbije, nastąpi uduszenie na skutek dekompresji czy samolot zostanie uprowadzony/zestrzelony/zostanie zdetonowana bomba. Strach przed lataniem jest stosunkowo częsty. Blisko 10% populacji w ogóle nie będzie latać, a dodatkowe 20% doświadcza znacznego lęku podczas lotu.
- Fobia przed grzmotami i/lub błyskawicami (astrafobia) – astrafobia niemal zawsze zaczyna się w dzieciństwie a kiedy utrzymuje się w wieku dorosłym klasyfikowana jest jako fobia swoista.
- Fobia przed wizytą u lekarza i/lub dentysty – pierwotnie może być związana z lękiem przed bolesnymi zabiegami (zastrzyk, plombowanie zębów). Fobia może się uogólnić na wszystko co jest związane z gabinetem lekarskim i prowadzić do unikania niezbędnego leczenia.
- Fobia przed widokiem krwi/ ran – związana jest ze skłonnością do mdlenia na widok krwi.
- Fobia przed chorobą – obejmuje lęk przed zarażeniem się i zachorowaniem na określoną chorobę (np. nowotwór, choroby serca).
Fobia swoista – leczenie
Ze względu na to, że fobie swoiste zazwyczaj powstają na skutek warunkowania w ich przypadku najskuteczniejszymi metodami są techniki oparte na terapii behawioralnej: terapia implozywna, zatapianie i systematyczne odwrażliwianie.